Śmiech w ciemności - Nabokov - recenzja książki, Dokumenty( referaty, opisy, sprawdziany, itp.)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
�mier� w ciemno�ciVladimir Nabokov, ,,�miech w ciemno�ci�, t�umaczy�a A. Demkowska-Bohdziewicz, Iskry, Warszawa 1993. DL 1994, nr 10 (93)Obserwujemy w ostatnich miesi�cach wielk� karier� Vladimira Nabokova na naszym rynku ksi�garskim. Ta nowa seria t�umacze� pozwala ujrze� sylwetk� pisarza w pe�niejszym �wietle i bardzo mo�liwe, �e oka�e si� on dla nas najwi�kszym odkryciem literackim minionego roku. Jedn� z wydanych niedawno ksi��ek tego autora jest ��miech w ciemno�ci�, druga wersja wczesnej powie�ci Nabokova napisanej po rosyjsku.Na nieca�ych dwustu stronach pomie�ci� autor histori� burzliwego romansu kojarz�cego si� �atwo z licznymi opowie�ciami o �Femme fatale�. Albinus, stateczny mieszczanin berli�ski, zacny m�� i ojciec, autorytet w dziedzinie sztuk plastycznych spotyka pi�kn�, m�odziutk� Margot. Bohater mia� zawsze poci�g do prawdziwie pi�knych kobiet, lecz nie�mia�o��, w jak� przy nich popada�, uniemo�liwia�a mu dost�p do ich �wiata. Tym razem postanowi� uczyni� zado�� swoim pragnieniom i zwi�za� si� z Margot. Dziewczyna by�a w istocie do�� prymitywn� prostaczk�, lecz uda�o si� jej w kr�tkim czasie zaw�adn�� Albinusem. Doprowadzi�a do jego separacji z �on� i zaczyna panowa� w jego domu. Potem za plecami Albinusa pogr��onego w strapieniach, wyrzutach sumienia i za�lepionego przez nami�tno��, ��czy si� ze swym dawnym kochankiem, Axelem Rexem. Tak rozp�dzi�o si� ko�o zdarze�, kt�re mia�o ostatecznie zgnie�� Albinusa.Nabokov zwyk� swe g��wne postacie wyposa�a� w ten sam kompleks cech; m�czyzna w sile wieku, inteligentny, prze�ywaj�cy niezwyk�� nami�tno��. W ,,�miechu w ciemno�ci� bohater ten zostaje postawiony w sytuacji, w kt�rej pomimo swej pozornej m�dro�ci okazuje si� sko�czonym g�upcem. Bezczelne zabiegi Margot s� �atwe do przejrzenia, a wybory, kt�rych Albinus ma dokona�, nieskomplikowane i od strony moralnej zupe�nie jasne. Mimo to za ka�dym razem wybiera �le. �w erudyta wykazuje dziecinn� wprost naiwno�� i za�lepienie. Ale jego bezradno�� i s�abo�� nie budz� wsp�czucia � raczej rozdra�niaj�. G�upota Albinusa nie by�aby tak tragiczna, gdyby nie cierpienie, kt�re sprawia najbli�szym. Nawet po �mierci c�rki nie potrafili wr�ci� do zrozpaczonej �ony. Ta sytuacja dobitnie �wiadczy o absolutnej jego niemocy. Utraci� panowanie nad tym, co si� wok� niego dzieje. Jest podobny do kr�la Leara�jednym fa�szywym ruchem zaprzepa�ci� wszystko, od tej chwili mo�e jedynie spada� coraz ni�ej. Cierpienie pot�guje si� niszcz�c jego najbli�szych, jego uczucia, zami�owanie do malarstwa. Cierpienie Albinusa nie b�dzie mia�o miary, nie odnajdzie u�mierzaj�cej lito�ci, nie zjawi si� Kordelia.W�wczas rozlega si� �miech w ciemno�ci. �mieje si� prawdziwy re�yser zdarze�. Przebywa w ciemno�ci � ukry� swe nazwisko, zatar� �lady berli�skiej przesz�o�ci, przybra� mask� oddanego przyjaciela. Obecnie nazywa si� Axel Rex, przyby� z Ameryki otoczony s�aw� znakomitego rysownika. Jedyn� rzecz�, nad kt�r� nie panuje do ko�ca, jest w�asna sk�onno�� do Margot. Natomiast wobec Albinusa post�powa� tak, aby nasyci� sw� ��dz� oszukiwania i og�upiania innych. Posiada� w�asn� teori� karykatury, zgodnie z kt�r� karykatura to kontrast pomi�dzy okrucie�stwem z jednej strony, a �atwowierno�ci� z drugiej. Bezw�adny i o�lep�y Lear-Albinus spe�nia� znakomicie wymogi eksperymentu. Nie dostrzega zdrady ani cynizmu, kt�re ca�y czas go otaczaj� i posuwaj� si� do wyrafinowanego szyderstwa i karykaturzysta mo�e do�wiadczy� tu rzadkich przyjemno�ci. Nabokov rozdyma t� sytuacj� do melodramatycznej wr�cz przesady. W g�rskim schronisku nagi Axel dra�ni s�omk� �lepego Albinusa, ociera si� o niego lub wprawia w os�upienie wydawanymi niespodziewanie odg�osami. Razem z Axelem bawi si� wyst�pna Margot. Trudno uwierzy�, by chcieli by� a� tak �li, to upodobanie do w�asnej potworno�ci wydaje si� nieomal sztuczne.W ,,Rozpaczy� stawia� ju� nas Nabokov oko w oko z cz�owiekiem-monstrum, z op�tan� besti� ludzk�. W ,,�miechu w ciemno�ci� zn�w cz�owiek jest potencjalnym g�upcem lub urodzonym �ajdakiem. Dppiero p�niejsze powie�ci przynios� bohater�w pozytywniejszych, kt�rzy, je�li nawet ulegaj� podejrzanej nami�tno�ci, jak Humbert w ,,Lolicie�, to moc� w�o�onej w swe uczucie tkliwo�ci i czu�o�ci zas�u�� na lito�� i przebaczenie.Ka�dy mi�o�nik Nabokova wie, �e prawdziw� przyjemno�� w obcowaniu z tym pisarzem daje dopiero powt�rna lektura jego powie�ci. Mo�emy wtedy podgl�da� gr�, jak� prowadzi autor z niewiedz� czytelnika i fabu�� w�asnego utworu. Niemal ma ka�dej stronie rozsypane s� przemy�lnie odniesienia do wydarze�, postaci, sytuacji zawartych w dziele.Pr�cz tego utw�r osnuwa sie� koresponduj�cych ze sob� symboli (biel i czer�, zamkni�te drzwi, eta). Tak� sie� odniesie� ods�ania natychmiast pierwszy rozdzia�. Z kolejno�ci wyst�powania motyw�w, rekwizyt�w i temat�w rozmowy mo�emy tam wyczyta� p�niejsz� kolejno�� zdarze� w powie�ci. Zreszt� na aluzje wewn�trztekstowe natrafiamy na ka�dej stronie. Kiedy Albinus wchodzi po raz pierwszy do kina, widzi afisz, na kt�rym m�czyzna spogl�da na dziecko stoj�ce w nocnej koszuli w otwartym oknie; sytuacja ta wr�ci p�niej w ksi��ce, dzieckiem b�dzie c�rka Albinusa, Irma, a m�czyzn� b�dzie Axel Rex.Nie na tym jednak koniec prowadzonej z nami przez Nabokova gry. ,,�miech w ciemno�ci� w��czony zosta� w wielk� szarad�, jak� dzi�ki wielo�ci wzajemnych odniesie� w obr�bie w�asnych dzie�, u�o�y� autor ,,Pnina�. Pisarz ten nie zapomnia� nigdy o swych napisanych wcze�niej powie�ciach. Pisz�c now� ksi��k� wybiera� z nich motywy, przerabia� wedle potrzeb ulubione sytuacje i sylwetki. Dlatego jego utwory maj� natur� palimpset�w; spod tekstu przezieraj� kontury tekst�w poprzednich. Scena z ,,Lolity�, w kt�rej Humbert igra z przera�onym Quiltym przywo�uje scen� ze ,,�miechu w ciemno�ci�, gdzie Albinus celuje do Margot. Dowiadujemy si�, �e Albinus napisa� monografi� o niejakim Sebastianie del Piombo i przypominamy sobie o tym czytaj�c p�niejsz� powie�� Nabokova, w kt�rej bohater-narrator pisze monografi� o tw�rczo�ci Sebastiana Knighta.,,�miech w ciemno�ci� to tak�e wyraz upodobania autora do zabaw formalnych. Zasadniczo akcja prowadzona jest z punktu widzenia Albinusa, lecz gdy pojawi si� nowa posta�, akcja zostaje zawieszona. Nast�puje charakterystyka postaci i jej dotychczasowych los�w �yciowych. Epizody te urastaj� do rangi samodzielnych opowie�ci, a kolejna opowie�� trafia wreszcie na punkt, w kt�rym zawieszona zosta�a wcze�niej akcja, podejmuje j� i prowadzi dalej. Ten daj�cy wra�enie lekko�ci i swobody pi�ra zabieg pisarski powr�ci kilkadziesi�t lat p�niej w tw�rczo�ci Milana Kundery (np. w ,,Walcu po�egnalnym�).Na koniec jedno zastrze�enie. Przy lekturze ,,�miechu w ciemno�ci� przyjdzie czytelnikowi z przymru�eniem oka patrze� na nieco krzykliw� sensacyjno�� tej ksi��ki. W�tki kryminalne mia�y dla Nabokova zawsze wiele uroku, ale tylko w �m�odzie�czych� powie�ciach mo�na je odczytywa� jako przejaw pisarskiej naiwno�ci. P�niej sensacyjno�� staje si� �wiadomie wprowadzonym elementem, ma ona zapewni� rynkowy sukces i uatrakcyjni� lektur� ksi��ki, bynajmniej jednak nie w niej wyczerpuje si� warto�� utworu. ,,�miech w ciemno�ci� stanowi ostatni etap ewolucji, kt�ra doprowadzi�a do powstania takich dzie� jak ,,Lolita� czy ,,Prawdziwe �ycie Sebastiana Knighta�. Jest poza tym ksi��k� bardzo sprawnie napisan�, przemy�lan� i dok�adnie rozplanowan�, a jej kilkugodzinna lektura stanowi niek�aman� przyjemno��.Tomasz Mizerkiewicz
[ Pobierz całość w formacie PDF ]