Święty Franciszek z Asyżu - Gilbert Keith Chesterton, EBOOKI
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
GILBERT KEITH CHESTERTON�WI�TY FRANCISZEK Z ASY�UPrze�o�y� Artur Chojecki Przedmow� napisa� Przemys�aw MroczkowskiINSTYTUT WYDAWNICZY PAX 1974Spis tre�ciW stulecie urodzin G. K. Chestertona1. Zagadnienie �wi�tego Franciszka2. �wiat, jaki znalaz� �wi�ty Franciszek3. Franciszek wojownik4. Franciszek budowniczy5. Le jongleur de Dieu6. Biedaczyna7. Trzy zakony8. Zwierciad�o Chrystusowe9. Cuda i �mier�10. Testament �wi�tego FranciszkaW stulecie urodzin G.K. ChestertonaZacznijmy od paru s��w o Chestertonie cz�owieku. Jego powierzchowno��,szeroko znana w krajach anglosaskich, to powierzchowno�� niezwyk�a. Pot�nywzrost odpowiada� r�wnie imponuj�cej tuszy, co si� sta�o tematem wieluanegdot (w��cznie z historyjk� o tym, jak znana rycersko�� pobudzi�apisarza do ust�pienia miejsca w autobusie trzem damom). Na tymmonumentalnym korpusie osadzona by�a szlachetna g�owa o lwiej grzywie,, ospojrzeniu ju� to rozbawionym, ju� to mocnym i przenikliwym; oczyspogl�da�y zza nieco staromodnych binokli, czupryn� przykrywa�szerokoskrzyd�y kapelusz. Stylowy str�j bohemy literackiej, narzucony na tocielsko lewiatana, nie wyp�ywa� jedynie z zami�owania autora do epok, kt�restyl �w posiada�y; by� to wynik przegranej walki, prowadzonej przez pani�Chesterton z m�em o staranno�� w jego ubiorze. Widz�c, �e wszelkiewysi�ki, by Gilbert oduczy� si� mi�cia ubrania i pozby� nawyk�w,wynikaj�cych z roztargnienia, s� daremne, pani Chesterton uzna�a zajedyne rozwi�zanie udrapowa� pisarzaw co�, czego wygl�d najmniej cierpia� na nieumiej�tnym noszeniu.Pod t� postaci� kry� si� duch r�wnie niepospolity. Wspomniane wy�ejspojrzenie wyra�a�o dwie podstawowe cechy: dobro� i inteligencj�. Pierwszaprzejawia�a si� nie tylko w umi�owaniu ludzi ma�ych i ubogich, lecz tak�e(w�a�nie!) we wspania�ym humorze. Poniewa� angielski humor jest nie tylkoaktem intelektu, ale postaw� sympatii wobec rzeczy czy osoby zabawnej,humorysta angielski kocha cz�owieka, z kt�rego si� �mieje. Czy ktokolwiekw�tpi, �e Dickens mi�owa� pana Pickwicka? Ale z drugiej strony, �ebymo�liwy by� �miech, potrzebne jest podej�cie do tematu z nieoczekiwanejstrony, a wi�c, przy stosowaniu tego na wi�ksz� skal�, umys� oryginalny iobdarzony, �e tak powiem, poczuciem duchowej proporcji. To poczucieproporcji uwa�am za bardzo wa�ne, gdy� czyni�bym je tak�e odpowiedzialnymza wspania�� Chestertonowsk� pokor�. M�wi�c dalej o cechach umys�u nale�ypodkre�li� pot�n� logik�. Wida� j� w b�yskawicznych analizach b��d�wprzeciwnik�w, wida� mo�e jeszcze bardziej w syntetycznych konstrukcjach, zkt�rych najwi�ksza doprowadzi�a go do podstawowej decyzji w jego �yciu.W�r�d dalszych cech nie wypada pomin�� �mia�o�ci konkluzji (zwi�zanej zlogik�), rozmachu i szeroko�ci spojrzenia historycznego oraz niezwyk�ejpami�ci, kt�ra u�atwia�a intensywn� prac� umys�ow�.Pr�cz przebogatego wyposa�enia w dziedzinie intelektualnej by�y wielkiez�o�a emocjonalne, uwidoczniaj�ce si� w poezji i polemice; by� nieprzeszkadzaj�cy wielkiemu zdrowemu rozs�dkowi znaczny podk�ad romantyzmu,barwi�cy dalekie ludzkie krajobrazy i otaczaj�cy je jak�� szczeg�ln��wiat�o�ci�. By�o zami�owanie do spo�ecznej z lud�mi rado�ci - zw�aszczaprzy kielichu - prowadz�ce do podkre�lenia momentu rado�ci w katolicyzmie iniech�ci do postawy puryta�skiej.A teraz spr�bujmy rzuci� okiem na rozw�j, aktualizuj�cy te cechy, i dzie�aczyni�ce z nich u�ytek.Dzieci�stwo Gilberta up�yn�o w interesuj�cym, inteligentnym wiktoria�skimdomu i by�o dzieci�stwem normalnym i pogodnym. Ojciec by� po�rednikiemsprzeda�y nieruchomo�ci, ale przy tym cz�owiekiem wykszta�conym, o wieluzainteresowaniach, kt�re rozbudzi�y z kolei przysz�e nastawienia Gilberta.Cho� mo�na odkry� w m�odo�ci pisarza pewne elementy przysz�ych dzia�a� iprzekona�, nie nale�y temu przypisywa� wi�kszej wagi ni� ta, kt�raprzynale�y materia�owi w dziele sztuki. My�l�cy i wolny artysta nadajeform�, kt�ra decyduje o istocie.Jednym,z takich podk�ad�w, na kt�rych zbudowane zosta�y przysz�eprzekonania, by�o zami�owanie do granic, do oprawy, do poczucia ludzkiejsko�czono�ci. (Powie kiedy�, �e najpi�kniejszy krajobraz nie traci nauj�ciu go w ramy.) Tote� jedno z silnych wspomnie� dzieci�stwa to ogl�danyfragment teatrzyku tekturowego wykonanego przez ojca. Fragment przedstawia�cz�owieka krocz�cego przez most i nios�cego klucz; zobaczymy, jak� tenobraz przybierze symbolik� w p�niejszym rozwoju.W ka�dym razie zapiszmy, �e wed�ug Chestertona dziecko w og�le ma wrodzoneupodobanie do rzeczy sko�czonych; i zapiszmy zarazem, �e rozw�jcz�owieka polega na mo�liwie wiernym zachowaniu dzieci�cego nastawieniaprzez �ycie.'Ale wr��my do uwagi, �e istota rzeczy zale�y od �wiadomego kszta�towaniazyskanego materia�u, a dodamy, �e zachowanie nastawie� jest te� samodzieln�prac�. Czasem trzeba wypracowa� rzeczy, dla kt�rych podk�ad�w brak�o prawiezupe�nie. To odnosi si� do religii. Dom pa�stwa Chesterton nie traktowa�chrze�cija�stwa z gorliwo�ci�, aczkolwiek do ko�cio�a czasem si� chodzi�o ito na bardzo dobre kazania. Ale wychowanie ch�opc�w w atmosferze wielkiejuczciwo�ci przyczyni�o si� zapewne do bezkompromisowego szukania (iznalezienia) przez nich Prawdy.Tymczasem jednak atmosfera domu nie jest jedyn�, kt�ra otaczam�odzie�ca. Wdycha on te� atmosfer� Anglii ze schy�ku dziewi�tnastegowieku, a nie jest to zaiste czynnik pod ka�dym wzgl�dem pozytywny. Gdyby�myspr�bowali wyobrazi� sobie jaki� lot ponad epokami historii, w czasiekt�rego obserwowaliby�my ich r�ne style, okres p�nowiktoria�skiwyr�ni�by si�. w zgo�a specjalny spos�b. Grecy uderzaliby nas harmoni�i klasycznym umiarem, ludzie �redniowieczni barwno�ci�, bogactwem folkloru,przewag� i powag� sztuki i my�li religijnej. Ale jest bardzo mo�liwe, �ejedyna rzecz, kt�r� umieliby�my powiedzie� o stylu epokip�no wiktoria�skiej, to stwierdzenie jego braku. Tak przynajmniej wznacznej mierze zdawa� si� t� epok� os�dza� m�ody Chesterton. A podestetyczn� pustk� kry�a si� pustka ideowa. C� z tego, �e okres zawiera�wiele wybitnych umys��w, kiedy ich wsp�ln�konkluzj� by�o zw�tpienie o sensie �wiata i spraw ludzkich w nimzawartych, zw�tpienie o ludzkim dzia�aniu i ludzkiej my�li poznawczej,oboj�tno�� na najbardziej zasadnicze ludzkie przekonania, zwanaindyferentyzmem, nieprzemy�lany do ko�ca pacyfizm i dekadentyzm. Wszystkoto stawa�o si� dusz�ce do niemo�liwo�ci, ale zw�aszcza by�o takim dlagor�cego serca i umys�u ch�opca, spragnionego zachowania jakich� warto�ci,poszukuj�cego sztandar�w, na kt�rych m�g�by wypisa� swoj� lojalno��.Wszak ju� w gimnazjum koledzy zauwa�yli, �e ich wyj�tkowy przyjaciel zczym� si� zmaga. "Widzieli�my, �e on szuka Boga" - pisze LucjanOldershaw.Ale nie od razu Go znalaz�. Tote� pierwszy drukowany protest Chestertonaprzeciw jego wsp�czesnym jest niemal desperacki, bo jest to protest zawszelk� cen�. Nie widzi jeszcze wyra�nie, do czego si� ma przywi�za�, aleczuje, �e nie wytrzyma kompletnego braku przywi�zania. Nie wie jeszcze,jaki jest �wiat i sk�d si� wzi��, ale koniecznie pragnie go kocha�.I w�a�nie ten pierwszy, prowizoryczny punkt oparcia zawdzi�cza� w du�ymstopniu Waltowi Whitmanowi. Na tle granitowego pesymizmu Hardy'ego i"cynizmu w dobrym gu�cie" Oskara Wilde'a poezja wielkiegoAmerykanina nios�a w od�wie�aj�cym powiewie pochwa�� wszechrzeczy iwiar� w cz�owieka, jakich jeszcze nie spotka�. Tote� pierwszy jego w�asnytomik poezji wyra�a takie w�a�nie credo. Polscy czytelnicy znaj� je ze�wietnego sprawozdania Wac�awa Borowego: ka�dy li�� jest cenny, samo prawodo istnienia jest czym� niezas�u�onym, czego by daremnie pragn�ypotencjalne byty (By the Bab� Unborri). Postaw� w�a�ciw� wobec �wiata jestwdzi�czne zdziwienie.W odbudowie uk�adu warto�ci pomocna by�a w decyduj�cy spos�b Frances Blogg,z kt�r� Chesterton do�� wcze�nie si� zar�czy�, a po iluzorycznymustabilizowaniu egzystencji, w jaki� czas i o�eni�. W przedmowie do Balladyo bia�ym koniu poeta powie potem, �e ona przynios�a mu chrze�cija�stwo.Jest to ju� okres pracy dziennikarskiej, kt�ra przez ca�e �ycie b�dzieprzeszkadza� z jednej strony prawdziwej, tw�rczo�ci, z drugiej okre�la� wpewnym stopniu jej kaliber. Do studi�w uniwersyteckich nigdy nie dosz�o,by� tylko pewien czas sp�dzony w szkole malarskiej.Jakie rozmiary osi�gn�� ten postulat lojalno�ci wobec �wiata w pierwszej"powie�ci", zobaczymy zaraz. Jest to czas poznania Hilarego Belloca iodkrycia z rado�ci�, �e jest kto� my�l�cy podobnie o wielu tematach.Poniewa� jest to zarazem czas wojny z Burami, wy�ania si� zagadnieniema�ych spo�eczno�ci, ich prawa do �ycia i do w�asnej kultury. Obajprzyjaciele entuzjastycznie staj� po stronie holenderskich osadnik�w, niepot�piaj�c mimo to wszelkiej wojny. W ten spos�b otwiera si� problempartykularyzmu, to jest wiary w ma�e organizmy spo�eczne, a przynale�no��do nich i walka o nie, zapa� do w�asnego sztandaru, mimo �e istnieje stoinnych, oto zastosowanie tego, co nazwa�em lojalno�ci� wobec �wiata, donajbli�szego jego wycinka. Lojalno�� ta obowi�zuje nawet, je�eli �wiat jesttylko �artem - oto ostateczna konkluzja Napoleona z Notting Hill,pokazuj�ca raz jeszcze ch�� uwierzenia w co�, cho� si� jeszcze nie wie,czym to co� b�dzie. Dobywa si� r�wnocze�nie na powierzchni� w Napoleonieinna strona osobowo�ci pisarza. Mam na my�li wspomnian� t�sknot� za barw� w�yciu, za malowniczym rytua�em, kt�rych z jednej strony domaga� si� typusposobienia, a z drugiej protest przeciw nowoczesnej brzydocie, monotoniii szarzy�nie, przeciw panom w nieodmiennie czarnych �akietach i"absurdalnych rurach na nogach". Tote� Notting Hill, walcz�c o swoje prawaprzeciw bezdusznej, kosmopolitycznej nowoczesnej tyranii, ubiera swojebojowania w ca�y aparat �redniowiecznych stroj�w i ceremonii. Trudno�� dlaczytelnika zwi�ksza si�, kiedy widzi on. �...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]