(Znikajace swiaty), Ebooki, Swiat Nauki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Cig dalszy ze strony 10
ASTRONOMIA
1989 roku, to nie przekona¸o. W
Nature
z 27 lutego 1997 roku opisuje on zmien-
noæ linii absorpcyjnych w widmie
51 Pegasi o okresie 4.23 dnia; efekt ten Ð
jak twierdzi Ð nie da si« wyjaæni wp¸y-
wem planety. Przypuszcza on, ýe po-
wierzchnia gwiazdy oscyluje podobnie
jak rozhuætana woda w basenie. Na-
ukowcy, ktrzy na podstawie danych
obserwacyjnych og¸osili odkrycie pla-
nety, dali si« wed¸ug niego ponieæ fali
przedwczesnego entuzjazmu.
Jeszcze przed opublikowaniem arty-
ku¸u Graya Ð unikajc zw¸oki wywo¸a-
nej procesem recenzowania artyku¸w
naukowych Ð Mayor, Queloz, Marcy i
Butler opublikowali w Internecie kæli-
w polemik«. üowcy planet zarzucaj
Grayowi, ýe to on poluje na fantomy.
ãNie wydaje mi si«, aby mia¸ napraw-
d« dobre widmoÓ Ð mwi Marcy, po-
wo¸ujc si« na duýy rozrzut opubliko-
wanych przez Graya danych.
Marcy kwestionuje takýe poprawnoæ
interpretacji Graya. Oscylacje powinny
mie wp¸yw na jasnoæ gwiazdy, tym-
czasem ã51 Pegasi nie wykazuje zmian
jasnoæci wi«kszych niý 1/5000Ó. Co wi«-
cej, proponowany przez Graya rodzaj
oscylacji nie zosta¸ jeszcze przez niko-
go zaobserwowany ani nawet postulo-
wany. ãTakie oscylacje by¸yby znacznie
bardziej nieoczekiwane i niezwyk¸e niý
nowa planetaÓ Ð koÄczy Marcy.
Niewtpliwie emocjonalnie wszyscy
s po stronie zwolennikw planet. Cho
Gray kwestionuje odkrycie tylko jednej
z planet pozas¸onecznych, swym arty-
ku¸em wywo¸a¸ wraýenie, iý jest nauko-
wym harpagonem, porywajcym od
dawna oczekiwane odkrycie. ãSzczerze
mwic, nie mog« zrozumie gwa¸tow-
nych atakw moich niektrych kolegw
na prac« Davida GrayaÓ Ð mwi Artie
Hatzes z University of Texas, ktry obec-
nie wsp¸pracuje z Grayem przy dalszej
analizie 51 Pegasi.
Ktra strona ostatecznie zwyci«ýy,
trudno jest przewidzie. Nikt nie lekce-
waýy artyku¸u Graya. Sallie Baliunas
z Harvard-Smithsonian Center for
Astrophysics zauwaýa, ýe ãobserwacje
Graya s na og¸ bardzo dobreÓ, cho
dostrzega w jego analizie kilka s¸abych
punktw. Nie podoba si« jej takýe, iý nie
zaznaczy¸ na wykresach w swym arty-
kule marginesu b¸«du ani czasu obser-
wacji, co pomog¸oby innym badaczom
w zweryfikowaniu jego wynikw.
Gordon Walker z University of Bri-
tish Columbia, ktry napisa¸ komentarz
do doniesienia Graya w
Nature
, przy-
znaje, ýe ma ono charakter wst«pny. Ze-
brane obserwacje przypominaj, zda-
niem Walkera, ýe gwiazdy to nie zega-
ry Ð drgaj, obracaj si« i zmieniaj
Najstarsi szybownicy
Naukowcy z Landessamlungen fr Naturkunde
z Karlsruhe w Niemczech i kanadyjskiego
Royal Ontario Museum oraz University
of Toronto wydobyli najstarszy z odkrytych
Znikajce æwiaty
Czy pierwsza planeta odkryta
wok¸ gwiazdy podobnej do S¸oÄca
okaýe si« miraýem?
ciach planet okrýajcych
gwiazdy podobne do S¸oÄca
pobudzi¸y nasz wyobrani«. Artyæci
maluj wymyælne ãfantazyjne obrazyÓ
nowych æwiatw, teoretycy spiesz z hi-
potezami wyjaæniajcymi dziwaczne
w¸aæciwoæci tych obiektw, a wszyscy
napawaj si« myæl, ýe by moýe Ð nie
da si« przecieý tego wykluczy Ð na kt-
rejæ z tych planet istnieje ýycie.
Po latach ãfa¸szywych alarmwÓ i
odwo¸ywanych odkry astronomowie
myæleli, ýe oto nareszcie maj w r«ku
niezbite dowody, iý nasz Uk¸ad S¸onecz-
ny nie jest jedyny we Wszechæwiecie.
Obecnie znw mamy
dj
vu
, gdyý Da-
vid F. Gray z University of Western
Ontario przedstawi¸ dowody, ýe pier-
wsza z tych nowo odkrytych planet,
obiegajca gwiazd« 51 Pegasi, po pro-
stu nie istnieje.
Gray w swej pracy podkreæla szcze-
gln natur« ãpolowania na planetyÓ.
Planety istniejce poza Uk¸adem S¸o-
necznym oglda moýna jedynie na ob-
razach z gatunku fantastyki naukowej,
wszystkie odkrycia nowych planet Ð
a wedle ostatnich obliczeÄ jest ich osiem
Ð oparte s bowiem na niezwykle subtel-
nych dowodach poærednich.
Odkrywcy hipotetycznej planety, Mi-
chel Mayor i Didier Queloz z genewskie-
go Obserwatorium Astronomicznego,
badajc gwiazd« 51 Pegasi, zauwaýyli,
ýe jej widmo regularnie przesuwa si« le-
ciutko tam i z powrotem z okresem 4.23
dnia. Wynik ten szybko potwierdzili
Geoffrey W. Marcy z San Francisco Sta-
te University i R. Paul Butler z Univer-
sity of California w Berkeley, ktrzy od
tego czasu przoduj w odkrywaniu no-
wych planet.
Obie grupy badawcze zinterpretowa-
¸y przesuni«cia widma gwiazdy jako
wynik dzia¸ania efektu Dopplera Ð wy-
d¸uýania lub skracania si« d¸ugoæci fal
æwietlnych emitowanych przez gwiazd«
wskutek jej ruchu od lub do obser-
watora. Doszli do wniosku, ýe gwiazda
51 Pegasi przesuwana jest tam i z po-
wrotem przez okrýajc j ci«ýk pla-
net« o masie rwnej co najmniej po¸o-
wie masy Jowisza.
Jednak Graya, ktry prowadzi obser-
wacje 51 Pegasi z ma¸ymi przerwami od
dotd kompletny szkielet latajcego gada.
Moýna przypuszcza, ýe pnopermski
Coelurosauravus jaekeli
porusza¸ si«
na ¸ukowato wygi«tych p¸atach noænych
znajdujcych si« po bokach jak
u dzisiejszych latajcych jaszczurek
Ð smokw latajcych czy niektrych
gekonw. B¸ona lotna celurozaurawusa
nie by¸a jednak podparta szkieletem
koÄczyn, jak u wi«kszoæci kopalnych
(i wsp¸czesnych Ð przyp. t¸um.)
czworonogw poruszajcych si«
lotem ælizgowym, lecz jedynie usztywniona
kostnymi pr«cikami tkwicymi w skrze.
Ulotne leptokwarki?
Najnowszy subatomowy atak na Model
Standardowy przypuszczony zosta¸
za pomoc akceleratora DESY
w Hamburgu. Pracujcy tam fizycy
przebadali ostatnio dane zebrane
z milionw zderzeÄ pewnego rodzaju
leptonw, zwanych pozytonami, z protonami,
ktre zbudowane s z kwarkw. Na og¸
pozytony rozprasza¸y si« na kwarkach,
ale w 12 przypadkach pozyton zawrci¸
i uciek¸, unoszc zaskakujco wiele energii.
Ten nieoczekiwany ãw ty¸ zwrotÓ moýe
by tylko przypadkow fluktuacj Ð
mwi badacze Ð lecz moýe teý wskazywa,
ýe pozyton i kwark na mgnienie oka
utworzy¸y uciekajcy leptokwark, ktry
natychmiast si« rozpad¸. Poszukiwania
silniejszych dowodw istnienia
leptokwarkw trwaj.
W«ýe w kosmosie
Wielka zastyg¸a b¸yskawica,
zaobserwowana po raz pierwszy
w 1992 roku, wije si« jak wý
w gwiazdozbiorze Strzelca. Do niedawna
naukowcy wiedzieli jedynie, ýe ten dziwny
twr ma d¸ugoæ oko¸o 150 lat æwietlnych,
szerokoæ 2Ð3 lata æwietlne i dwa ogromne
zgi«cia, z ktrych wydobywa si« silne
promieniowanie radiowe. Obecnie
Gregory Benford z University of California
w Irvine zaproponowa¸ wyjaænienie, wed¸ug
ktrego w wý i podobne w¸kna
w pobliýu ærodka Galaktyki s tworzone
przez zjonizowane ob¸oki molekularne,
poruszajce si« poprzez pole magnetyczne.
Wý si« wije, twierdzi Benford,
poniewaý otaczajce pole magnetyczne
jest za s¸abe, aby go utrzyma.
Cig dalszy na stronie 13
12 å
WIAT
N
AUKI
Lipiec 1997
N
iedawne doniesienia o odkry-
Cig dalszy ze strony 12
Poradnik lekarza
S¸ynny podr«cznik dla lekarzy
PhysiciansÕ Desk Reference
podaje
b¸«dne, a czasem fatalne w skutkach
wskazwki dotyczce pomocy
w przypadkach przedawkowania
lekw Ð twierdz lekarze i farmaceuci
dyýurujcy przy telefonie pogotowia
zatruciowego w San Francisco
(Poison Control Center). Grupa ta
przeprowadzi¸a ankiet« wærd
80 lekarzy, ktrzy zwracali si«
do pogotowia o pomoc, i stwierdzi¸a,
ýe w cigu ubieg¸ego roku po¸owa
ankietowanych korzysta¸a z tego
trzyip¸kilogramowego, liczcego
3 tys. stron tomu zawierajcego
informacje producentw. Nast«pnie
w wydaniu podr«cznika z roku 1994
ci sami badacze uwaýnie przestudiowali
dane dotyczce szeæciu lekw cz«sto
przyjmowanych w nadmiernych,
æmiertelnych dawkach. W kaýdym
z tych przypadkw podr«cznik
PDR
zaleca¸ post«powanie niebezpieczne,
nieskuteczne lub po prostu przestarza¸e.
Wydawca
PDR
, Medical Economics,
twierdzi, ýe kilka usterek
zosta¸o w nowym wydaniu
z roku 1997 poprawionych.
DOMNIEMANA PLANETA obiegajca gwiazd« 51 Pegasi
przedstawiona tu w wizji artysty by moýe wcale nie istnieje.
CIG DALSZY...
Bhopal Ð dziesi« lat pniej
Ostatnio w
National Medical Journal
of India
ukaza¸ si« artyku¸ omawiajcy
d¸ugotrwa¸e skutki wycieku gazu,
ktry nastpi¸ w Bhopalu w Indiach
w 1984 roku. Na podstawie rozes¸anych
kwestionariuszy i badaÄ klinicznych
przeprowadzonych w 1994 roku
autorzy stwierdzaj, ýe mieszkaÄcy
miasta najbardziej naraýeni przed 10 laty
na kontakt z gazem maj od tego czasu
najwi«cej oglnych problemw zdrowotnych,
gorczek, powik¸aÄ
oko¸oporodowych
i zaburzeÄ oddychania.
U tych ludzi wystpi¸y
rwnieý choroby
neurologiczne,
psychiczne i okulistyczne.
W za¸czonym artykule
Mi«dzynarodowa
Komisja Medyczna
w Bhopalu, chcc
zapobiec takim tragediom
w przysz¸oæci, nawo¸uje
do uchwalenia
oglnoæwiatowej ustawy
o ochronie zdrowia
i bezpieczeÄstwie.
Pot«pia Union Carbide
szczeglnie za
nieudost«pnianie
informacji o jakoæciowym
i iloæciowym sk¸adzie
gazu, ktry przedosta¸ si«
wtedy do atmosfery,
za b¸«dy w przygotowaniu
akcji ratowniczej
oraz zbyt ma¸ rekompensat« finansow
dla pokrzywdzonej ludnoæci
(patrz:
åwiat Nauki
, sierpieÄ 1995, s. 10Ð11).
Kristin Leutwyler
w sposb, ktry ¸atwo moýe zmyli nie-
uwaýnego badacza.
Sam Gray nie wydaje si« zadowolo-
ny z ca¸ej tej wrzawy. ãNie interesuj« si«
szczeglnie planetami pozas¸oneczny-
mi Ð mwi, wyjaæniajc, dlaczego nie
opublikowa¸ wczeæniejszych obserwa-
cji 51 Pegasi. Ð Nie chcia¸bym powie-
dzie: ÇA kogo to obchodziÈ, ale dla
mnie nie by¸o to szczeglnie waýne.Ó
Dla astronoma bardziej nastawionego
na badanie fizyki gwiazd niý mogcych
je okrýa szcztkw ãnowy mod oscy-
lacji by¸by znacznie ciekawszy od jakiejæ
tam planetyÓ Ð dodaje.
Niezaleýnie od sposobu patrzenia na
spraw« wszyscy uczestnicy dyskusji
chc jakoæ rozwik¸a sporne kwestie. Na
szcz«æcie ta kontrowersja naukowa nie
powinna si« cign w nieskoÄczonoæ.
W najbliýszych tygodniach astronomo-
wie na ca¸ym æwiecie skupi si« na Tau
Bootis, kolejnej gwiedzie podejrzewa-
nej o posiadanie planety na krtkookre-
sowej, 3.3-dniowej orbicie Ð b«d w niej
szuka zmiennoæci podobnej do zmien-
noæci postulowanej przez Graya w przy-
padku 51 Pegasi.
Pod koniec roku, gdy 51 Pegasi sta-
nie si« znw dost«pna do obserwacji,
interpretacje MarcyÕego i Graya moýna
b«dzie zweryfikowa. Za kilka miesi«cy
dost«pne b«d bardzo dok¸adne pomia-
ry astrometryczne. Powinny one udzie-
li definitywnej odpowiedzi, czy rzeczy-
wiæcie trzy gwiazdy, wok¸ ktrych
Marcy i Butler postuluj istnienie pla-
net, ãzataczaj si«Ó po niebie. Jak na ra-
zie nikt jeszcze nie zakwestionowa¸ tych
wynikw.
Co b«dzie jednak, jeæli i te planety
znikn? Marcy nie traci pewnoæci sie-
bie: ãGdyby coæ takiego si« okaza¸o, to
wsid« w autobus 28 do Golden Gate
Bridge i dam nura na samo dno.Ó
Corey S. Powell
å
WIAT
N
AUKI
Lipiec 1997
13
[ Pobierz całość w formacie PDF ]